Bilgi beyinde elektrokimyasal ırmakların oluşturduğu enformasyon (yaşamveri) desenleri halinde oluşuyor. Bu yaşamveri akışları beyin bağlantısallığını yani nörozihin (connectome) oluşturuyor
Beyin Bilgiyi Nasıl Oluşturur ve İşler?
Beyin, bilgiyi elektrokimyasal süreçler aracılığıyla işler. Bu süreçler, nöronlar arasındaki sinaptik bağlantılar üzerinden gerçekleşen elektriksel uyarılar ve kimyasal ileticiler (nörotransmitterler) yoluyla meydana gelir. Bu elektrokimyasal faaliyetler, beyinde belirli enformasyon desenleri oluşturur. Bu desenler, bireyin duyusal deneyimlerine, öğrenme süreçlerine ve hafıza oluşumuna karşılık gelen nöral devrelerin etkinleşmesiyle şekillenir.
Bu dinamik enformasyon akışları, beynin iç yapısal ve işlevsel organizasyonunu temsil eden bağlantısallık haritasını, yani connectome‘u (nörozihin) meydana getirir. Connectome, beynin tüm nöral bağlantılarının bir haritasıdır ve bireyin düşünme biçimi, algısı ve davranışları üzerinde belirleyici bir rol oynar.
Bilgi, bu bağlantılar üzerindeki sinyallerin zamanlama, yoğunluk ve örüntüsüne göre kodlanır. Böylece beyin, dış dünyadan aldığı verileri sadece pasif biçimde depolamakla kalmaz; aynı zamanda bu verileri sürekli olarak yeniden düzenler, anlamlandırır ve karar alma süreçlerinde kullanır. Bu süreç, plastisite (sinaptik değişebilirlik) ilkesiyle işler; yani beyin, yeni deneyimlere bağlı olarak yapısal ve işlevsel olarak değişebilir.
Kısacası:
- Bilgi, beyinde elektrokimyasal sinyallerin oluşturduğu örüntüler şeklinde temsil edilir.
- Bu görüntüler, nöronlar arası bağlantılar aracılığıyla bir enformasyon ağı meydana getirir.
- Bu ağın bütününe connectome denir ve bu yapı, bireyin zihinsel ve bilişsel süreçlerini şekillendirir.
İsterseniz bu konuyu, tasavvufi düşüncede “kalp-zihin” ilişkisiyle de bağlantılandırabiliriz. Böylece hem bilimsel hem manevi yönüyle bütüncül bir yaklaşım sunabiliriz. Dilerseniz o yöne de gidelim.
Harika, o halde şimdi beyin-bilgi ilişkisini tasavvufi bakış açısıyla, özellikle “kalp-zihin” ekseninde derinleştirelim.
Beyin, Kalp ve Zihin: Bilginin İki Katmanı
Modern nörobilim bize bilgiyi beynin elektrokimyasal devreleriyle işlediğini söyler. Fakat tasavvuf, bilginin sadece zihinsel değil, aynı zamanda kalbî bir süreç olduğunu vurgular. Yani bilgi iki düzeyde oluşur:
- Zihinsel Bilgi (Akıl – Beyin – Dış Zeka)
Bu, yukarıda anlattığımız gibi dış dünyadan gelen verilerin işlenmesiyle oluşan bilgidir. Algı, mantık, muhakeme, hafıza gibi bilişsel süreçlerle işler. Beyindeki connectome (nörozihin) bu süreci taşır. Ama bu bilgi sınırlıdır; gözle görülene, kulakla işitilene ve duyularla algılanana bağlıdır.
- Kalbî Bilgi (Marifet – İç Zeka – Manevî İdrak)
Tasavvuf ise asıl bilginin kalpte doğduğunu söyler. Bu kalp, et parçası olan fizyolojik kalp değil, manevî kalptir (kalb-i manevî). Bu kalp, ilahi hakikatin farkına varabilen, yani “basiret” sahibi olan kalptir. Kur’an’da bu yön şöyle anlatılır: “Onların kalpleri vardır, ama onlarla anlamazlar…“
(A’râf, 179) Buradaki “kalp ile anlamak”, tasavvufun temel epistemolojik (bilgi felsefesi) farkıdır. Yani her bilgi “zihinsel” değildir; bazı hakikatler sadece “kalbî idrakle” anlaşılır.
Nörozihin ve Kalbî İdrak: Birlikte İşleyen İki Merkez
Beyin, dış dünyaya dair analiz ve kontrol mekanizmaları kurar. Ama kalp, içsel dünyaya ve hakikate dair sezgi üretir. Arifler, “kalp ile bakmak” derken, dış bilgiden öteye geçerek ilham, marifet ve hakikat bilgisine ulaşmayı kastederler.
Bunu şöyle düşünebiliriz:
| Süreç | Zihin (Akıl) | Kalp (Marifet) |
|---|
| Kaynak | Duyular, deneyim, gözlem | İlham, iç sezgi, bâtın |
| Yöntem | Akıl yürütme, mantık | Tezekkür, tefekkür, teellüm |
| Sınır | Zaman, mekân, madde | Zamansızlık, mekânsızlık, maneviyat |
| Ürün | Bilgi, teknoloji | Hikmet, irfan |
Kalp-Beyin Etkileşimi: Güncel Bilimle Uyum
Enteresan bir şekilde modern bilim de kalbin düşündüğümüzden daha büyük bir rol oynadığını keşfetmeye başladı. HeartMath Institute gibi araştırma merkezleri, kalbin kendine ait bir sinir ağı (intrinsik kardiyak sinir sistemi) olduğunu ve beyinle çift yönlü bir iletişim kurduğunu ortaya koydu. Yani kalp sadece kan pompalayan bir organ değil; aynı zamanda “karar”lara da katkı sağlayan bir merkez.
Bu bilimsel bulgu, tasavvufta yüzyıllardır dile getirilen şu hakikati hatırlatır:
“Kalp, Allah’ın nazar ettiği yerdir.“
(Hadis-i Şerif)
Sonuç: Bilgi Tek Katmanlı Değildir
Bilgi, sadece beynin işlediği bir veri değil; kalbin idrak ettiği bir hakikattir. Nörozihin (connectome), bu sürecin dünya düzlemindeki aracı olabilir; ama kalp, bu bilgiyi hikmete dönüştüren ilahi merkezdir. Tasavvufun çağrısı şudur:
“Bilgiyi sadece bilmek için değil, hakikate ulaşmak için işle.”