Türkiye’nin demografik geçiş süreci, geleneksel yüksek doğum ve ölüm oranlarından modern düşük doğum ve ölüm oranlarına doğru gerçekleşen nüfus yapısı dönüşümünü ifade eder. Bu süreç genellikle üç ile beş aşama arasında modellenir ve Türkiye için yapılan araştırmalarda bu aşamaların farklı numaralandırılması ve tarihlendirilmesi söz konusudur[1][2][4].
Türkiye’nin Demografik Geçiş Safhaları
- Birinci Aşama (1923-1955): Yüksek doğum ve ölüm oranlarının hakim olduğu dönemdir. Bu dönemde nüfus artışı sınırlıdır çünkü hem doğum hem de ölüm oranları yüksektir[2][3].
- İkinci Aşama (1955-1985): Ölüm oranlarının tıbbi gelişmelerle düşmeye başladığı, doğum oranlarının ise yüksek kaldığı dönemdir. Bu nedenle nüfus artışı hızlanır[2][3][6].
- Üçüncü Aşama (1985 ve sonrası): Doğum oranlarının kademeli olarak azaldığı, nüfus artış hızının yavaşladığı dönemdir. Türkiye 2000’li yıllardan itibaren bu aşamada kabul edilmektedir. Nüfus yapısı gençlikten yaşlanmaya doğru evrilmektedir[3][6].
- Dördüncü Aşama: Doğum ve ölüm oranlarının düşük olduğu, nüfusun yaşlanmaya başladığı aşamadır. Türkiye’nin günümüzde bu aşamada olduğu, yani “geç genişleme evresi”nde bulunduğu belirtilmektedir[2][4][6].
- Beşinci Aşama (Varsayımsal): Doğurganlık oranlarının daha da düşerek nüfusun yenilenemediği ve nüfusun azalmaya başladığı aşamadır. Türkiye’nin bu aşamaya doğru ilerlediği ve nüfusun 2050’lerde yaklaşık 95 milyon civarında sabitlenerek üçüncü aşamayı tamamlayacağı öngörülmektedir, ancak son yıllarda doğum oranlarındaki düşüş nedeniyle beşinci aşamaya girildiği de ifade edilmektedir[1][2][6].
Bölgesel Farklılıklar
Türkiye’de demografik geçiş süreci bölgesel farklılıklar göstermektedir. Bazı bölgeler birinci aşamada kalırken, bazıları ikinci, üçüncü veya dördüncü aşamada bulunmaktadır. Bu nedenle Türkiye’nin demografik yapısı homojen değildir ve farklı bölgelerde farklı geçiş aşamaları yaşanmaktadır[5].
Özet
Türkiye, demografik geçiş sürecinde beş aşamalı model çerçevesinde:
- 1923-1955 arasında birinci aşamada,
- 1955-1985 arasında ikinci aşamada,
- 1985 sonrası üçüncü aşamaya geçiş yapmış,
- Günümüzde dördüncü aşamada (düşük doğum ve ölüm oranları, yaşlanan nüfus) bulunmaktadır,
- Beşinci aşamaya doğru bir geçiş süreci yaşanmaktadır.
Bu süreç, nüfusun yaşlanması, doğurganlık oranlarının düşmesi ve nüfus artış hızının azalması gibi önemli demografik değişiklikleri içermektedir[1][2][3][4][6].
Sources
[1] Demografik geçiş teorisi açısından Türkiye’nin … – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/66163/996656
[2] [PDF] Demografik geçiş teorisi açısından Türkiye’nin … – DergiPark https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1979186
[3] [PDF] Türkiye’de Demografik Dönüşüm – TÜBA Açık Ders https://acikders.tuba.gov.tr/pluginfile.php/4151/mod_resource/content/1/TUBA7.pdf
[4] Demografik Geçiş Teorisi Açısından Türkiye’nin … – AVESİS https://avesis.istanbul.edu.tr/yayin/dacfeab3-6973-4282-943c-ad2edd3daef5/demografik-gecis-teorisi-acisindan-turkiyenin-demografik-gecis-asamalari-ve-nufuslanma-sureci
[5] Türkiye Nin Bölgelerarası Farklılıklarına Demografik Geçiş Kuramı … https://polen.itu.edu.tr/items/88224a42-a421-47ff-888a-38954a08dbc4
[6] turkiyenin-nufus-projeksiyonu-ve-demografik-donusum https://www.setav.org/perspektif/turkiyenin-nufus-projeksiyonu-ve-demografik-donusum
[7] Demografik Geçiş Modeli | Akademik Cografya https://www.akademikcografya.com/demografik-gecis-modeli
[8] [PDF] DEMOGRAFİK GEÇİŞ SÜRECİNİN EPİSTEMOLOJİSİ VE NÜFUS … https://spcd.aile.gov.tr/media/popajjca/3-makale.pdf