(şey’in) – Kur’an’daki Anlamı ve Gramer Özellikleri

Bakara Suresi 2:113’te geçen “شَيْءٍ (şey’in)” kelimesini şimdi akademik, dilbilimsel ve tefsirî açıdan detaylı şekilde açıklayalım. Bu kelime, hem Kur’an’da hem de Arap dilinde son derece temel bir kavramdır ve metafizik anlamları da kapsayacak şekilde geniş bir kullanıma sahiptir.

“شَيْءٍ” (şey’in) – Kur’an’daki Anlamı ve Gramer Özellikleri

1. Köken ve Sözlük Anlamı

• Köken:
  Arapça “ش-ي-ء” (şīn–yā–hamza) kökünden gelir.
• Sözlük Anlamları (Lisânü’l-Arab, el-Mu’cemu’l-Mufehres vs.):
  • Varlık, mevcut olan herhangi bir şey
  • Nesne, varlık, unsur
  • Düşünülebilen veya işaret edilebilen her tür “var olan”

شَيْءٌ: İsimdir, genel olarak “şey, varlık, nesne” anlamında kullanılır.

📌 Not: “Şey” kelimesi Arapça’da çok kapsayıcı bir terimdir. Varlığın zıddı olan “adem” (yokluk) karşısında her var olanı ifade eder.

2. Nahiv (Gramer) Açısından İnceleme

• Şekli:
  شَيْءٍ: “Şey’un” kelimesinin cer halidir (isim mecrûr).
  • Cümlenin içinde “عَلَىٰ شَيْءٍ” şeklinde geçer → “bir şey üzere”
• Nekre (belirsiz isim):
  “Şey’in” kelimesi nekredir → belirli bir varlığı değil, genel olarak “herhangi bir şeyi” ifade eder.
• Cer Harfiyle Kullanım:
  “عَلَىٰ” (üzerine) + شَيْءٍ (bir şey) → “hiçbir şeyin üzerine değil” anlamında bir olumsuzluk yapısıdır.

3. Ayet İçinde Anlamı

“وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَىٰ عَلَىٰ شَيْءٍ”
“Yahudiler, ‘Hristiyanlar bir şey üzere değildir’ dediler.”

Buradaki “şey”, doğrudan dini bir temel, hakikat, geçerli bir yol anlamındadır.

• Yani: “Onların inancı hakikate dayalı değil.”
• Burada “şey” → sadece fiziksel bir nesne değil, mana ve ilkeye dayalı bir varlık anlamında soyut bir içerik taşır.

4. Tefsirlerde Anlam Açılımı

a. Fahreddin er-Râzî:

“Şey” kelimesiyle, Hristiyanların inanç sistemlerinin ilâhî bir temelden yoksun olduğu iddia edilmektedir. Yani “üzerinde oldukları şey” ne sahih, ne sabit, ne de istidlale dayalıdır.

b. Zemahşerî:

“Şey” kelimesi burada, mantıklı ve ilâhî bir delil ile sabit olmuş bir itikadî yapıyı ifade eder.

c. Elmalılı Hamdi Yazır:

Bu ifadede geçen “şey”, doğru dinî hüküm, hak ve istikamet üzere olmak” anlamında kullanılır. Yani Yahudiler, Hristiyanların hiçbir hak üzere olmadığını söylemektedir.

5. Felsefî ve Tasavvufî Yorum

Felsefede:

• “Şey” → varlık kategorisinin en temel unsurudur.
• Kur’an’da “şey” kelimesinin bu kadar yaygın kullanımı (yaklaşık 500+ kez), Allah’ın yaratıcı sıfatı ile doğrudan ilişkilidir: إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ
  (Yasin 36:82)
  “O bir şeyi dilediğinde, sadece ‘Ol’ der, o da hemen olur.”

Tasavvufta:

• “Şey” bazen masivâ anlamında da yorumlanır:
  Hakk’ın dışındaki her şey → “şey”dir → fani ve geçicidir.
• Kişi, “bir şey” iddiasında bulunduğu sürece fenâya eremez.

6. Kur’an’da “شَيْء” Kullanımı ile İlgili Diğer Tematik Bağlantılar

✅ SONUÇ: