iktidar. somut olan doğrudan gücünü hissettirem uygulayan bir yapıyken hegomanya rızanın kazanılması ile ilgili süreçtir. Devletin veya hakim sınıfın gücünün kaynağı hegomanya dışı ve hakimiyet altında bulunan sivil toplumun ve toplumsal sınıfların rızasını sağlanmasındandır Gramsciye göre şiddeti kullanma tekeli iktidarı var ederken bunun sürekli kılan şey ise hegomanyaıdır.
1. İktidar ve Hegemonya Arasındaki Fark
Gramsci, iktidarı (devletin baskıcı gücü) ve hegemonyayı (rızaya dayalı yönetim biçimi) birbirinden ayırarak modern toplumlarda egemenliğin nasıl sürdüğünü açıklamıştır.
- İktidar (Zor ve Baskı Aygıtı): Devletin baskıcı aygıtları olan ordu, polis, yargı gibi kurumlarla kurulan otoritedir. Burada şiddet veya yasal yaptırımlarla düzen sağlanır.
- Hegemonya (Rıza ve İdeoloji): Devlet veya egemen sınıf, yalnızca zor kullanarak yönetmez. Aynı zamanda halkın rızasını kazanarak kendi fikirlerini toplumun genel düşüncesi haline getirir. Bu, eğitim sistemi, medya, din, kültür gibi ideolojik araçlarla yapılır.
Gramsci’ye göre, zor (iktidar) geçicidir, ancak hegemonya kalıcıdır. Bir devlet yalnızca zor kullanarak ayakta kalamaz; çünkü baskı sürekli uygulanamaz. Bu yüzden iktidarın kalıcı olabilmesi için hegemonya gerekir.
2. Hegemonya Nasıl Kurulur?
Hegemonya, egemen sınıfın kendi fikirlerini toplumun geneli için “doğal” ve “kaçınılmaz” hale getirmesiyle kurulur. Bunun başlıca yolları şunlardır:
- Eğitim Sistemi: Okullar, belirli bir dünya görüşünü aktarır ve bireyleri mevcut düzene uyum sağlayacak şekilde yetiştirir.
- Medya ve Kültür Endüstrisi: Televizyon, gazeteler, sinema, sosyal medya vb. araçlar, egemen fikirleri yayarak toplumun çoğunluğunu belirli düşünceleri kabul etmeye yönlendirir.
- Din ve Ahlaki Normlar: Toplumun büyük kesimi dini veya ahlaki değerleri sorgulamadan kabul ettiği için egemen sınıf bu değerler aracılığıyla da hegemonya kurabilir.
- Sivil Toplum Örgütleri: Sendikalar, dernekler, akademik çevreler gibi yapılar da belirli ideolojileri yayarak egemen sınıfın hegemonyasını pekiştirebilir.
3. Hegemonya Mücadelesi: Karşı-Hegemonya
Gramsci’ye göre hegemonya mutlak değildir, yani sadece egemen sınıfın tekelinde değildir. Alternatif fikirler ve karşı-hegemonya hareketleri ortaya çıkabilir.
- Karşı-hegemonya, mevcut düzene meydan okuyan ve farklı bir dünya görüşünü yaymaya çalışan grupların oluşturduğu süreçtir.
- Örneğin, işçi sınıfı hareketleri, feminist mücadeleler, ekolojik hareketler gibi gruplar mevcut hegemonyaya alternatif ideolojiler üreterek onun meşruiyetini sorgulayabilirler.
Gramsci, ezilen sınıfların başarılı olabilmesi için kendi kültürel ve ideolojik aygıtlarını kurmaları gerektiğini söyler. Yani sadece ekonomik veya politik mücadele yetmez; aynı zamanda fikirler düzeyinde de hegemonya mücadelesi verilmelidir.
4. Günümüzle Bağlantısı
Gramsci’nin hegemonya teorisi, günümüzde hala geçerliliğini koruyor. Örneğin:
- Medya ve sosyal medya tekelleri, belirli görüşleri öne çıkararak toplumun rızasını kazanıyor.
- Eğitim sistemleri, mevcut ekonomik ve politik düzeni meşrulaştıran değerleri bireylere aşılıyor.
- Popüler kültür, bireylerin belirli yaşam tarzlarını benimsemesini teşvik ederek egemen ideolojiyi pekiştiriyor.
Ancak aynı zamanda karşı-hegemonya hareketleri de yükselişte. Alternatif medya, bağımsız düşünce kuruluşları ve sivil toplum hareketleri, egemen fikirleri sorgulayan yeni anlatılar oluşturuyor.
Sonuç
Gramsci’ye göre, iktidarın baskı aygıtları kısa vadede etkilidir ama uzun vadede sürdürülebilir bir egemenlik için hegemonya gereklidir. Egemen sınıflar, yalnızca zor kullanarak değil, aynı zamanda toplumun rızasını kazanarak yönetirler. Hegemonya bu yüzden politik mücadelelerde kritik bir kavramdır ve bugün de güncelliğini korumaktadır.